Một vòng Báo Xuân Hải Ngoại Tết Mậu Tý

Thiện Giao, phóng viên đài RFA

Sinh Hoạt Báo Xuân Hải Ngoại Nhân Dịp Tết. Ai Là Cha Đẻ Báo Xuân?

• Nghe câu chuyện này
• Download story audio

"Thuyền Hoa" trên Đường Hoa Nguyễn Huệ Sai Gòn. Hình do thính giả Xuân Lai từ Sài Gòn gửi tặng Ban Việt ngữ RFA.

Xuân về, Tết đến, ngoài các tất bật mua sắm những ngày cuối năm, người Việt ở hải ngoại cũng lân la nơi các tiệm sách, sạp báo, tìm cho mình những tờ báo Xuân vừa ý, mang về nhà đọc dần những ngày Tết.

Thói quen đọc báo Xuân, có lẽ, có từ thế hệ những năm 1950, từ miền Nam. Nhưng nguồn gốc báo Xuân, thì lại có từ những năm đầu thế kỷ 20. Xin mời các bạn cùng biên tập viên Thiện Giao của đài chúng tôi đi một vòng từ miền Đông, sang miền Trung, rồi bay về miền Tây Hoa Kỳ với cộng đồng Việt Nam đông nhất hải ngoại tại California, để xem những sinh hoạt báo Xuân trong dịp Tết ra sao.

Báo Xuân ngày Tết

Tết, có ai nhớ bắt đầu từ thời điểm nào, trong món quà tặng nhau ngày cuối năm, ngoài mứt, bánh kẹo, lại có thêm một tờ báo Xuân?

Có nhiều người cho rằng, tờ báo Xuân đã có mặt trong món quà Tết từ những năm thập niên 1950, khởi đi từ miền Nam, và từ đó, trở thành truyền thống trong sinh hoạt tinh thần của người Việt Nam.

Đến năm 1975, khi một khối người Việt Nam ra đi, đến định cư tại các quốc gia khác, một thành phần lớn các nhà báo cũ mang theo văn hoá báo Xuân đến quê hương mới. Báo Xuân lại tiếp tục ra đời, lưu giữ truyền thống xưa, và đảm nhiệm cả vai trò đánh dấu thời khắc năm mới.

Những cộng đồng Việt Nam lớn sinh sống tại Hoa Kỳ có một làng báo đa dạng với hàng trăm đầu báo, từ nhật báo, đến tuần báo, bán nguyệt san, nguyệt san và cả những tạp chí.

Và khi Tết đến, Xuân về, người Việt tha hương lại quay về với truyền thống cũ: đó là, mua, để tặng nhau và cũng để đọc báo Xuân trong những ngày đầu năm.

Một vòng báo Xuân 2008

Báo Xuân ở hải ngoại năm nay có gì lạ?

Đầu tiên, hãy đảo một vòng về hướng Tây Nam Hoa Kỳ, đến thăm tiểu bang Texas, nơi có cộng đồng Việt Nam đông hàng thứ nhì, thứ ba tại Hoa Kỳ. Nhà báo kỳ cựu Trọng Kim, chủ nhiệm kiêm chủ bút hệ thống bán nguyệt san Ngày Nay có thủ phủ đặt tại tiểu bang Texas đã 27 năm nay, nói về tờ báo Xuân của mình.

“Báo Tết là truyền thống đặc biệt của báo chí Việt Nam, nhất là miền Nam. Ra hải ngoại, vẫn tiếp tục làm báo Tết. Truyền thống chúng tôi từ 27 năm nay là, không làm báo Xuân Tết mà làm số đặc biệt về Tết. Ở hải ngoại, chúng ta có hai Tết, là Tết Tây và Tết Ta. Số đặc biệt cho Tết Tây thì điểm các sự kiện nổi bật trên thế giới và nhìn viễn ảnh năm tới. Trong khi Tết Ta thì chúng tôi làm số đặc biệt về các vấn đề của Việt Nam.”

Bán nguyệt san Ngày Nay phát hành mỗi tháng 2 lần. Ông chủ nhiệm Trọng Kim nói rằng, với lập trường trung hoà, mảng nội dung liên quan đến Việt Nam trong số Tết nói về những khó khăn của kinh tế Việt Nam trong bối cảnh có các hội nhập lớn với quốc tế trong những năm qua. Và ông cũng tin tưởng vào những điều tươi sáng hơn cho tương lai, nhất là cho dân chủ của Việt Nam.

“Chúng tôi nêu các vấn đề của Việt Nam trong năm qua và thử đoán tình hình trong năm mới. Năm nay, chúng tôi có chủ đề kỷ niệm 40 năm Tết Mậu Thân, nhìn lại Mậu Thân sau 40 năm xem đánh giá của người miền Nam ra sao. Bài này do cựu đại sứ Bùi Diễm viết riêng cho Ngày Nay.

Năm qua, Việt Nam tham dự vào các lãnh vực hội nhập quốc tế lớn. Chúng tôi cũng nhắc lại điều này. Chúng ta thường trông thấy bề mặt tốt đẹp của Việt Nam nhưng không nhìn ra bề trái. Chúng tôi đề cập đến các vấn đề bề trái của kinh tế Việt Nam. Về dân chủ, chúng ta gặp rất nhiều khó khăn trong năm qua.

Hy vọng năm mới, với những đóng góp và tranh đấu của giới trẻ, của thanh niên trong và ngoài nước, hy vọng dân chủ sẽ khá hơn. Vấn đề Hoàng Sa và Trường Sa chúng ta vẫn tiếp tục tranh đấu.”

Từ giã Texas, bay một chuyến bay khoảng 3 giờ đồng hồ về miền Đông Bắc Hoa Kỳ để đến thăm một cụm nhiều cộng đồng Việt Nam nằm rải rác tại các tiểu bang Pennsylvania, Maryland, Delaware, Virginia, Washington D.C. và New York.

Hỏi thăm ông Trần Việt Tân, chủ nhiệm kiêm chủ bút tuần báo Đời Nay, ông cho biết một số báo Xuân phải chuẩn bị từ 3 đến 4 tháng mới có thể đạt được nội dung và hình thức như ý muốn. Nói về chủ đề chính của báo Xuân Đời Nay, ông chủ nhiệm Trần Việt Tân cho biết chủ đề chính năm nay vẫn là văn nghệ chứ không chú trọng nhiều đến chính trị. Tuy nhiên, tình hình Việt Nam vẫn là một mảng chính.

“Trong Lá Thư Chủ Nhiệm chúng tôi viết các câu chúc Tết dưới dạng vè, để diễn tả tình hình Việt Nam năm vừa rồi mà đến giờ này vẫn chưa giải quyết được, là vấn đề tham nhũng và hối lộ.”

Làng báo Việt ở Cali

Giã từ Miền Đông Bắc Hoa Kỳ, sau 6 giờ bay sang miền Tây, đến tiểu bang California, nơi có cộng đồng Việt Nam đông nhất thế giới sinh sống, chúng ta lại gặp Little Saigon, thủ đô tị nạn của Người Việt hải ngoại. Đây là nơi có làng báo đông nhất, bận rộn nhất và phong phú nhất so với bất cứ nơi nào có cộng đồng người Việt Nam sinh sống.

Hỏi thăm ông Vũ Quang Ninh, chủ nhiệm tuần báo Việt Tide, có ấn bản ở cả hai tiểu bang California và Texas, ông cho biết báo Xuân Việt Tide tập trung vào các vấn đề kinh tế, chính trị của Việt Nam. Ông nhận định là Việt Nam trong năm tới có thể khả quan về kinh tế nhưng sẽ vấp phải những khó khăn khó giải quyết, chẳng hạn chuyện đòi hỏi các cơ sở của các tôn giáo.

“Chúng tôi xoáy vào vấn đề Hội Đồng Liên Tôn cả hai miền chúc Tết đồng bào để liên kết tất cả các tôn giáo, cùng đồng bào vui Tết. Thứ hai, chúng tôi xoáy mạnh vào những chuyện đều nói về Tết ở Việt Nam.

Trong năm mới, Việt Nam có thể có tiến triển về kinh tế nhưng sẽ vấp các vấn đề khó giải quyết, chẳng hạn chuyện đòi lại các cơ sở của các tôn giáo, nhất là Công Giáo và Tin Lành. Ngoài ra, Việt Nam sẽ không thể nào giải quyết được vấn đề tham nhũng trong nước.”

Nhật báo Người Việt tại Nam California là nhật báo lớn nhất và lâu đời nhất của người Việt Nam ở hải ngoại. Giai phẩm Xuân Người Việt hằng năm được xem là một trong những ấn phẩm hàng đầu tại California, về mặt nội dung lẫn hình thức.

Nhưng năm nay cũng vì báo Xuân Người Việt, nhiều người Việt Nam đã tập hợp tám ngày liên tiếp trước trụ sở của tờ báo này để phản đối một bức hình được đăng trên ấn phẩm Xuân.

Bức hình này được nói là một tác phẩm nghệ thuật của một sinh viên nói lên lòng thương của một cô dâu dành cho mẹ chồng vất vả nuôi con, nhưng về cách thể hiện thì bị xem là một sự xúc phạm đối với lá cờ vàng ba sọc đỏ.

Ông Phan Huy Đạt, chủ nhiệm mới của tờ báo, phải ra trước toà soạn tiếp xúc với những người biểu tình. Ông nói rằng báo Người Việt sẵn sàng “trình bày, lắng nghe những thắc mắc để có thể có sự thông cảm,” và nhận có sự sơ xuất đáng tiếc gây phẫn nộ cho nhiều đồng bào Việt Nam. Trước đó, báo Người Việt cũng đã ra quyết định thay thế chủ bút và tổng thư ký tòa soạn.

Ai là cha đẻ của Báo Xuân?

Người Việt Nam chúng ta đã đọc báo Xuân từ nhiều thế hệ, thế nhưng, có bao giờ chúng ta đặt câu hỏi: Báo Xuân ra đời từ bao giờ? Những người quan tâm đến vấn đề này nhận định rằng, báo chí Việt Nam ra đời do ảnh hưởng Tây Phương, nhưng có lẽ chỉ duy nhất Việt Nam là quốc gia có báo Xuân.

Hỏi chuyện nhà báo Phạm Phú Minh, tức nhà văn Phạm Xuân Đài, thành viên sáng lâp nhóm truyền thông QMS tại Little Saigon, California với 2 tuần báo, 1 chương trình tivi và 1 chương trình phát thanh, thì được biết cách đây vài năm ông đã viết một bài báo nói về tờ báo Xuân và người làm tờ báo Xuân đầu tiên của Việt Nam.

Qua những gì ông cho biết, mới thấy thật bất ngờ. Thấm thoắt, thế mà tờ báo Xuân đầu tiên của Việt Nam ra đời đã gần một thế kỷ.

Ngay khi ra đời lần đầu tiên, tờ báo Xuân, ngày ấy còn gọi là Số Tết, đã trở thành truyền thống cho đến ngày nay.

“Mặc dầu lịch sử báo chí Việt Nam đã có từ đầu thế kỷ 20 với những tờ Đăng Cổ Tùng Báo, Lục Tỉnh Tân Văn, Đông Dương Tạp Chí, Nam Phong Tạp Chí, nhưng đến thập niên 1930 thì các số Tết của nhóm Tự Lực Văn Đoàn rất đẹp, rất thành công, nên người ta tưởng báo Xuân là ý tưởng của Tự Lực Văn Đoàn. Thật ra không phải vậy.”

Thế thì, ai là người có công đưa ra ý tưởng của tờ báo Xuân đầu tiên, và tờ báo Xuân đầu tiên ra đời vào lúc nào? Ông Phạm Phú Minh kể tiếp.

“Chính tờ Nam Phong cho ra số Tết đầu tiên năm 1918 Mậu Ngọ. Nam Phong Tạp Chí do Phạm Quỳnh sáng lập, ra đời năm 1917 Đinh Tỵ. Ngay Tết đầu tiên ra số Tết, chủ bút Phạm Quỳnh, ngay trang đầu, đã nêu lý do làm số Tết. Những dòng chữ này có thể xem là tuyên ngôn đặt để nền tảng cho báo Xuân sau này.”

Đọc lại những lời văn hồi thập niên thứ nhì của thế kỷ trước, mới giật mình thấy ra tư tưởng của những nhà văn hoá Việt Nam thời ấy. Tuyên ngôn có đoạn trích như sau.

“Cả năm có ngày Tết là vui. Vui ấy là vui chung của mọi người, vui suốt trong xã hội, vui khắp một quốc dân, trong thế giới dễ không đâu có một cuộc vui hoàn toàn như vậy. Dẫu người buồn đến Tết cũng phải vui. Vui ngày Tết là cái vui dễ truyền nhiễm vậy.

Bản báo đối với các bạn đọc báo những ngày thường vẫn giữ một thái độ quá nghiêm, tựa hồ như lạnh nhạt, chỉ chuyên trọng đường tư tưởng học vấn, không hề chú ý đến lối văn chương tiêu khiển như câu hát lẳng lơ, nhời thơ bay bướm. Sự đó là bản báo cố ý như thế. Đã từng nhận cái tật hư văn, cái thói ngâm vịnh hại cho nước ta nhiều lắm, nên phàm lập ngôn khởi luận vẫn thiên trọng sự thực hơn là sự phiếm.

Nhưng cái thái độ nghiêm khắc ấy tuy ngày thường là phải, mà gặp những thời tiết vui vẻ như hội tân Xuân này, đối với cảnh, đối với người, đối với lòng hoan hỷ của mấy triệu quốc dân, tựa hồ như gãy khúc đàn sai nhịp vậy.

Bản báo muốn cho khúc đàn riêng của mình không đến nổi sai nhịp với khúc cảm chung của xã hội trong buổi đầu Xuân mới, giời ấm, khí hoà, cảnh vật tươi cười, lòng người hớn hở, lại muốn không trái chủ nghĩa bình thường, bèn định in ra tập ngày Tết này, ngoài những số báo thường, trước là để cùng quốc dân góp một phần vào cuộc vui chung, sau là để tặng các bạn đọc báo đã có bụng tin yêu gởi mua từ đầu đến nay một cái quà hợp với cảnh năm mới…”

Thưa các bạn, vừa rồi, chúng tôi đã điểm qua một vài ấn phẩm Xuân của một số tuần báo và nhật báo trên cả ba miền Tây, miền Trung và miền Đông nước Mỹ, nơi có các cộng đồng Việt Nam lớn đang sinh sống.

Cuộc sống nhộn nhịp của làng báo Việt Nam hải ngoại, ngoài việc thể hiện các sinh hoạt tinh thần của đồng hương, còn thể hiện cả sức năng động của cuộc sống người Việt hải ngoại.

Một khi cộng đồng đủ đông và đủ mạnh, cộng đồng ấy có nhu cầu văn hoá đủ lớn để báo chí ra đời. Sự ra đời và vẫn tồn tại của hàng trăm tờ báo Việt ngữ ở hải ngoại cho thấy cộng đồng Việt đang ngày càng phát triển mạnh; và nhờ đó, báo chí có thể phát triển hơn nữa, trên nền của hiến pháp Hoa Kỳ, là bảo vệ quyền tự do ngôn luận và tự do báo chí.

Nhà báo sáng lập tờ Người Việt, là ông Đỗ Ngọc Yến, lúc sinh thời đã từng nhận định rằng các cộng đồng Việt Nam tại Hoa Kỳ rất năng động. Khi được hỏi về lãnh vực báo chí, ông đã trả lời: “Báo chí Việt ngữ cũng vậy. Đơn giản vì, xã hội nào, báo chí ấy.”